ΚΑΛΛΙΠΕΥΚΗ

Έκδοση: ΜΕΣΑΚ, Λάρισα 2014, σελ.160

Το βιβλίο αυτό είναι το τρίτο που αφορά στην Καλλιπεύκη και υπογράφει ο Καλλιπευκιώτης δάσκαλος Ζήσης Κατσιούλας. Όλα είναι σε έκδοση του ΜΕΣΑΚ. Ο Ζήσης Κατσιούλας αφιέρωσε χρόνο πολύ συγκεντρώνοντας, μέσω συνεντεύξεων με κατοίκους της Καλλιπεύκης, το υλικό των βιβλίων του. Όλοι γνωρίζουμε τις απαιτήσεις αυτής της μεθόδου, την υπομονή και την μετέπειτα δουλειά επεξεργασίας του υλικού. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας εστιάζει στο λαϊκό παραμύθι. Απευθύνεται σε ηλικιωμένους/νες του χωριού και καταγράφει δια χειρός τις αφηγήσεις. Το γεγονός αυτό κάνει την έκδοση ιδιαίτερα σημαντική, καθώς διασώζεται έτσι η προφορική παράδοση του χωριού, αφού όπως δηλώνουν οι παραμυθάδες τα παραμύθια αυτά οι ίδιοι τα  είχαν ακούσει ως παιδιά από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Όποιου βαθμού κι αν είναι η παρέμβαση του Κατσιούλα, αφορά κατά την άποψή μου τη γλωσσική επιμέλεια η οποία δεν αφαιρεί στην ουσία του πράγματος. Άλλωστε φαντάζομαι ότι και ο ίδιος ο συγγραφέας ως παιδί που μεγάλωσε στην Καλλιπεύκη θα είχε ακούσει τα παραμύθια αυτά. 40 παραμύθια από το στόμα 15  παραμυθάδων. Δέκα γυναίκες και 5 άντρες. Άτομα που συνάντησε το Κατσιούλας για τις ανάγκες της καταγραφής τόσο στην Καλλιπεύκη όσο και σε μέρη στα οποία είχαν εγκατασταθεί οι αφηγητές με την εσωτερική μετανάστευση του 1960 και μετά. Ήδη έχουμε ένα σημαντικό στοιχείο από αυτή τη συλλογή. Το γεγονός ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες είχαν εξ ίσου το ρόλο του παραμυθά και αναλάμβαναν να κοινωνήσουν τις ιστορίες στις νεότερες γενιές. Επίσης άκουγαν παραμύθια αγόρια και κορίτσια.

Το παραμύθι μελετάται από πολλές επιστήμες, όπως η λαογραφία, γλωσσολογία, ψυχολογία, λογοτεχνία, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία κ.α. Αποτελεί σημαντικό υλικό  για την έρευνα των επιστημών, αφού αποκαλύπτει σημασιολογικά δεδομένα, ανθρωπολογικά ευρήματα και πλήθος άλλων στοιχείων που χαρακτηρίσουν την εξέλιξη του ανθρώπου. Εκτός από ψυχαγωγικό είδος μεγίστης σημασίας για παιδιά και ενήλικες, είναι και ένα μέσο που καταφέρνει να εξηγήσει και να μεταφέρει πληροφορίες, γνώση, χαλάρωση, απόλαυση σε όποιον το ακούει. Είναι είδος πανανθρώπινο και χαρακτηρίζει κάθε κοινωνία και κοινότητα. Ταξιδεύει και μεταφέρεται από τόπο σε  τόπο και από γενιά σε γενιά έως τις μέρες μας. Κάθε λαός και κοινότητα το οικειοποιείται προσθέτει και αφαιρεί, αλλά πάντα κρατάει τον βασικό αφηγηματικό πυρήνα. Γιαυτό και παρουσιάζει ομοιότητες ή διαφορές το ίδιο παραμύθι από λαό σε λαό. Το παραμυθιακό υλικό που περιλαμβάνει το βιβλίο του Κατσιούλα αναμφίβολα αποτελεί έναν θησαυρό για την Καλλιπεύκη, καθώς εγγράφονται αξίες και πρότυπα στα παραμύθια αυτά, που χαρακτηρίζουν τους κατοίκους της περιοχής. Λάμιες, νεράιδες, γέροι , γριές, ζώα, δράκοι, στοιχειά της φύσης και άλλα πολλά είναι οι ήρωες των παραμυθιών αυτών.

Το παραμύθι είναι κοινή και μακραίωνη κληρονομιά της ανθρωπότητας με μεγάλο ιστορικό και εθνολογικό ενδιαφέρον. Αλλά πώς γεννήθηκαν τα παραμύθια;  Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τη γέννηση και το περιεχόμενο των παραμυθιών, μεταξύ των οποίων είναι η ινδοευρωπαίκή εξηγητική θεωρία, η ινδική, η εθνολογική  πολυγενετική, η ιστορικογεωγραφική, η μυθολογική  θεωρία που θέλει το παραμύθι να προέρχεται από τους παλιούς κοσμογονικούς μύθους, η συμβολιστική που θέλει το παραμύθι «υπόλειμμα παλιών τελετουργιών» όπως αναφέρει ο Λουκάτος, την  ψυχαναλυτική θεωρία ή την ανθρωπολογική που θεωρεί τα παραμύθια είναι υπολείμματα  της πρωτόγονης ζωής των ανθρώπων. Το παραμύθι δεν έχει διδακτική πρόθεση, απλά σκιαγραφεί και αποκαλύπτει  οικουμενικές ηθικές αρχές και διαχρονικές αξίες, όπως η ματαιοδοξία(ψαράς και η γυναίκα τους), η αθέτηση του λόγου και της υπόσχεσης, η συκοφαντία, η ζήλια, η βία, η καταπίεση κ.α. Το παραμύθι δεν αποκρύπτει την ψευδολογική του πρόθεσή του : «Ψέματα  μα θες κι αλήθεια έτσι είναι τα παραμύθια» λέει ο παραμυθάς στο τέλος της αφήγησης.  Η δύναμη του παραμυθιακού λόγου επισημαίνεται και από τον σύγχρονο συγγραφέα της λογοτεχνίας Ε.L. Doctorow Στο μυθιστόρημα «Η πόλη του Θεού σημειώνει:  «θεέ μου δεν υπάρχει άλλος πιο επικίνδυνος από τον παραμυθά».

Σήμερα η θέση του παραμυθιού έχει εδραιωθεί στην εκπαίδευση όχι μόνο γιατί εξυπηρετεί βασικούς  παιδαγωγικούς και μαθησιακούς στόχους, αλλά και ειδικούς τομείς όπως η διαπολιτισμική εκπαίδευση, η συνύπαρξη των λαών, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον. Η UNESCO  τονίζει ιδιαίτερα την αξιοποίηση των παλιών ιστοριών για την ανάδειξη της σχέσης σύγχρονου ανθρώπου και φύσης. Στο σημείο αυτό θα αναφερθώ στο κίνημα της νεοαφήγησης όπως ονομάζεται δηλαδή στην αναβίωση της παλιάς τέχνης της αφήγησης και την αυξανόμενη παρουσία των σύγχρονων παραμυθάδων που πήραν την σκυτάλη του παλιού παραμυθά, ο οποίος  χάθηκε λόγω των νέων συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου. Θα σας θυμίσω το δικό μας Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου που το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας από το 2003 διοργανώνει με τον ΜΕΣΑΚ στην Καλλιπεύκη με πρόθεση να διατηρήσει και να αναδείξει τη σπουδαιότητα της αφήγησης και του παραμυθιού στην εποχή  της Παγκοσμιοποίησης, ως μέσο για την διατήρηση της τοπικής ιστορίας, συνείδησης και κουλτούρας.

Έχοντας επίγνωση της σπουδαιότητας του παραμυθιού για τον σύγχρονο άνθρωπο, χαιρετίζω  με μεγάλη ικανοποίηση αυτή τη νέα συλλογή του Ζήση Κατσιούλα. Το βιβλίο με τίτλο « Σαράντα παραδοσιακά παραμύθια», έχει μόνο θετικά  να προσφέρει στη  σχετική βιβλιογραφία.

Θερμά συγχαρητήρια στο Ζήση Κατσιούλα για το εγχείρημά του και την πίστη του στη λαϊκή παράδοση. Είμαι σίγουρη ότι το βιβλίο του θα εκτιμηθεί όχι μόνο από επιστήμονες και ειδικούς αλλά κυρίως από γονείς και εκπαιδευτικούς που νοιάζονται για τα παιδιά και το μέλλον τους.

Τ.Τσιλιμένη

Αναπλ. Καθ. Παν. Θεσσαλίας